Zamek (Klasztor Karmelitów)

W samym sercu Kożuchowa, miasta o bogatej historii i wyjątkowej atmosferze, znajduje się jeden z najciekawszych zabytków regionu lubuskiego – Zamek, znany również jako dawny Klasztor Karmelitów. To miejsce, w którym przenikają się wieki, style architektoniczne i przeznaczenia, a każdy zakątek opowiada własną, niepowtarzalną historię. Wizyta w tym zamku to podróż przez dzieje, od średniowiecznych warowni po współczesne centrum kultury, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością.

Historia Zamku w Kożuchowie

Początki i średniowieczna warownia

Pierwsze wzmianki o grodzie w Kożuchowie sięgają XIII wieku, kiedy to na miejscu drewniano-ziemnych umocnień powstała murowana twierdza. Budowę zamku rozpoczęto na przełomie XIII i XIV wieku z inicjatywy Piastów głogowsko-żagańskich. Zamek zlokalizowano w północno-zachodniej części miasta, a jego strategiczne położenie podkreślała szeroka fosa i system murów obronnych, które łączyły się z miejskimi fortyfikacjami. Pierwotnie była to gotycka budowla z wysoką wieżą, budynkiem mieszkalnym oraz kaplicą, otoczona solidnym murem kurtynowym o imponującej wysokości i grubości.

Rezydencja książęca i królewska

W XIV i XV wieku zamek pełnił funkcję rezydencji książęcej, a później był lennem polskich królów, takich jak Jan Olbracht, Zygmunt I Stary czy Zygmunt II August. W tym okresie do istniejącej zabudowy dobudowano przedbramie oraz rozbudowano system obronny, czyniąc z zamku jedną z najważniejszych warowni regionu. Przez stulecia zamek przechodził w ręce różnych możnych rodów, które dostosowywały go do własnych potrzeb, wprowadzając kolejne zmiany architektoniczne.

Klasztor Karmelitów i przebudowy barokowe

Przełomowym momentem w historii zamku był rok 1685, kiedy to obiekt przeszedł w ręce zakonu karmelitów. Przekształcili oni dawną warownię w klasztor, gruntownie przebudowując zarówno wnętrza, jak i bryłę budynku. Powstały dwa nowe skrzydła, a całość zamku zamknęła się wokół kwadratowego dziedzińca. W 1705 roku dobudowano okazałą kaplicę, która do dziś stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych elementów kompleksu. Przebudowy dokonane przez zakonników nadały zamkowi bardziej reprezentacyjny i sakralny charakter, zacierając jego pierwotny, obronny wygląd.

Nowożytność i czasy współczesne

Po kasacie zakonu w 1810 roku zamek został przejęty przez miasto i wykorzystywany jako zbrojownia, a następnie przeszedł w ręce gminy ewangelickiej. W XIX wieku rozebrano część murów obwodowych oraz przebudowano kaplicę. Przez kolejne dekady obiekt pełnił różnorodne funkcje, od budynku mieszkalnego po siedzibę klubu sportowego. W czasie II wojny światowej zamek nie uległ zniszczeniu, a w latach 80. XX wieku przeszedł gruntowny remont i został zaadaptowany na potrzeby centrum kultury.

Architektura i zwiedzanie

Układ zamku i najważniejsze elementy

Obecnie zamek w Kożuchowie to czteroskrzydłowa budowla z kwadratowym dziedzińcem, otoczona pozostałościami fosy. Trzy dwukondygnacyjne skrzydła nakryte są dachami czterospadowymi, a wieża – wtopiona w zachodnie skrzydło – góruje nad całością. Wnętrza zamku zachowały fragmenty gotyckich murów oraz piwnice, które pamiętają najdawniejsze dzieje obiektu. Szczególną uwagę przyciąga dawna kaplica, obecnie pełniąca funkcję sali widowiskowej, oraz lapidarium, w którym zgromadzono ponad 200 zabytkowych płyt nagrobnych z XVI–XIX wieku. Całość otacza sucha, dobrze zachowana fosa, będąca reliktem dawnych fortyfikacji.

Centrum Kultury „Zamek” i wydarzenia

Współcześnie zamek jest siedzibą Kożuchowskiego Centrum Kultury „Zamek” oraz Biblioteki Miasta i Gminy Kożuchów. W obiekcie regularnie odbywają się wystawy, koncerty, turnieje rycerskie, warsztaty oraz liczne wydarzenia kulturalne i edukacyjne. Zamek stanowi ważny punkt na mapie kulturalnej regionu, przyciągając zarówno mieszkańców, jak i turystów z całej Polski.

Zamek w Kożuchowie znajduje się przy ul. Klasztornej 14. Zwiedzanie zamku oraz wystaw czasowych możliwe jest z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem. Bilet normalny kosztuje 15 zł, ulgowy z audioprzewodnikiem – 12 zł, a zwiedzanie z mapką – 7 zł. Aktualne godziny otwarcia oraz informacje o wydarzeniach dostępne są na stronie internetowej Centrum Kultury „Zamek”. Do Kożuchowa można dojechać samochodem z Nowej Soli w około 15 minut. Na miejscu dostępny jest parking dla odwiedzających.

Lapidarium – muzeum rzeźby nagrobnej

Integralną częścią kompleksu zamkowego jest lapidarium, utworzone na dawnym cmentarzu ewangelickim pw. Św. Trójcy. To niezwykłe muzeum rzeźby sakralnej, w którym zgromadzono blisko 200 zabytkowych płyt nagrobnych oraz kilka odrestaurowanych kaplic. Lapidarium stanowi jeden z najcenniejszych tego typu zespołów w Polsce i jest obowiązkowym punktem podczas zwiedzania zamku. Spacer wśród nagrobków pozwala nie tylko podziwiać kunszt dawnych rzemieślników, ale także zadumać się nad przemijaniem i historią mieszkańców miasta.

Zamek w krajobrazie Kożuchowa

Zamek w Kożuchowie jest nieodłącznym elementem historycznego centrum miasta, otoczonego dobrze zachowanymi murami obronnymi i zabytkowymi kamienicami. Warto połączyć wizytę w zamku ze spacerem po starym mieście, gdzie można podziwiać architekturę z różnych epok, od gotyku po secesję. Szczególnie malowniczo prezentuje się zamek od strony dawnej fosy, skąd rozciąga się widok na całą bryłę budowli oraz otaczający ją park.

Podsumowanie

Zamek (Klasztor Karmelitów) w Kożuchowie to miejsce, które zachwyca nie tylko bogactwem historii, ale także różnorodnością funkcji i niezwykłą atmosferą. Przez wieki pełnił rolę warowni, rezydencji, klasztoru, zbrojowni i centrum kultury, za każdym razem dostosowując się do nowych wyzwań i potrzeb. Dziś jest sercem kulturalnym miasta, miejscem spotkań, wydarzeń i odkrywania lokalnego dziedzictwa. Wizyta w zamku to nie tylko lekcja historii, ale także okazja do zanurzenia się w niezwykły klimat Kożuchowa – miasta, które z szacunkiem pielęgnuje swoje tradycje i otwiera się na przyszłość.