Mury obronne

W sercu Ziemi Lubuskiej, w niewielkim Kożuchowie, zachowały się jedne z najbardziej imponujących i najlepiej utrzymanych średniowiecznych murów obronnych w Polsce. Spacerując wzdłuż potężnych kamiennych ścian, można niemal poczuć ducha dawnych czasów, kiedy to miasto tętniło życiem rzemieślników, kupców i rycerzy broniących jego granic. Mury obronne w Kożuchowie to nie tylko zabytek architektury militarnej – to także fascynująca podróż przez wieki, podczas której historia splata się z teraźniejszością na każdym kroku.

Historia i geneza murów obronnych

Początki kożuchowskich umocnień sięgają XIII wieku, kiedy to pierwsze wzmianki o obwarowaniach pojawiły się już w 1253 roku. Pierwotnie były to konstrukcje drewniano-ziemne, jednak dynamiczny rozwój miasta i wzrost jego znaczenia wymusiły budowę solidniejszych murów z kamienia polnego i łupku granitowego. Prace nad kamiennymi fortyfikacjami rozpoczęto pod koniec XIII lub na początku XIV wieku, a ich powstawanie trwało przez kolejne stulecia, aż do XV wieku. Z czasem mury osiągnęły imponujące rozmiary – ich długość wynosiła około 1050 metrów, a wraz z fortyfikacjami zamkowymi nawet 1300 metrów, otaczając niemal całe historyczne centrum miasta.

Architektura i konstrukcja

Mury obronne Kożuchowa zostały wzniesione z warstwowo układanych kamieni polnych i łupku granitowego, spajanych wytrzymałą zaprawą wapienną. Grubość ścian wahała się od 1,5 do 2 metrów u podstawy, a w najwyższych partiach sięgały nawet 8 metrów wysokości, zwłaszcza w północno-wschodniej części miasta, gdzie dodatkową ochronę stanowiły bagna i rozlewiska. W innych miejscach mur dochodził do 6-7 metrów. Od strony wewnętrznej znajdował się szeroki na metr chodnik dla obrońców, osłonięty ceglanym przedpiersiem, często zwieńczonym blankami lub hurdycjami. W niektórych odcinkach zachowały się także ślady drewnianych pomostów i zadaszonych ganków, które umożliwiały szybkie przemieszczanie się podczas obrony miasta.

Baszty, bramy i fosa

Na obwodzie murów rozmieszczono kilkanaście baszt – czatowni, z których siedem przetrwało do dziś. Były to prostokątne, trzypoziomowe wieże wysunięte przed lico muru, otwarte od strony miasta, wyposażone w hurdycje i wysokie dachy. Obronny pierścień uzupełniały cztery bramy miejskie: Głogowska, Żagańska, Krośnieńska oraz od XV wieku Szprotawska. Każda z nich była budowlą piętrową, strzeżoną przez załogę, a przejazd zabezpieczały solidne, okutne wrota. Przed bramami rozciągała się szeroka, nawodniona fosa, której szerokość miejscami dochodziła do 22 metrów, a przez nią prowadziły drewniane mosty, często zwodzone. Od strony północnej naturalną barierę stanowiły rozległe bagna, dodatkowo wzmacniające system obronny.

Modernizacje i rozbudowa

W XV wieku, w odpowiedzi na rozwój artylerii i nowe zagrożenia militarne, Kożuchów został otoczony drugim, niższym pierścieniem murów z bastejami – półkolistymi, wysuniętymi umocnieniami przystosowanymi do użycia broni palnej. W tym czasie przebudowano także bramy i baszty, a fosę poszerzono i zasilono nowymi źródłami. Modernizacje te pozwoliły miastu skutecznie opierać się kolejnym najazdom, choć z czasem, zwłaszcza w XVII i XVIII wieku, fortyfikacje zaczęły tracić na znaczeniu i popadały w stopniową ruinę. Po wielkim pożarze w 1764 roku część murów rozebrano, wykorzystując materiał do odbudowy miasta, a w XIX wieku wyburzono większość bram, pozostawiając jedynie basztę Bramy Krośnieńskiej.

Stan zachowania i współczesne wykorzystanie

Pomimo licznych rozbiórek i upływu czasu, mury obronne Kożuchowa zachowały się niemal na całej pierwotnej długości, co czyni je jednym z najlepiej zachowanych zespołów średniowiecznych fortyfikacji w Polsce. Szczególnie imponujące fragmenty można podziwiać przy ulicach Chopina, Zielonogórskiej i Spacerowej. W dawnych basztach urządzono pomieszczenia gospodarcze, a w XV-wiecznej baszcie Bramy Krośnieńskiej mieści się obecnie muzeum regionalne. Na terenie dawnej fosy założono miejskie ogrody, a wzdłuż murów wytyczono malowniczą promenadę spacerową, która pozwala z bliska podziwiać monumentalność i kunszt dawnych budowniczych.

Zwiedzanie murów obronnych w Kożuchowie jest możliwe przez cały rok. Najlepiej zachowane fragmenty są ogólnodostępne i można je podziwiać podczas spaceru po mieście. Wstęp na teren murów i promenady jest bezpłatny. Zwiedzanie muzeum w baszcie Bramy Krośnieńskiej oraz wycieczki z przewodnikiem po starym mieście (obejmujące mury, zamek i lapidarium) wymagają wcześniejszego umówienia się w Centrum Kultury Zamek. Koszt wycieczki z przewodnikiem to 30 zł (bilet normalny) i 20 zł (bilet ulgowy). Do Kożuchowa najłatwiej dojechać samochodem z Nowej Soli (ok. 10 km), dostępne są także połączenia autobusowe. Aktualne godziny zwiedzania i kontakt do przewodnika znajdują się na stronie Centrum Kultury Zamek.

Mury obronne w krajobrazie Kożuchowa

Mury obronne nie tylko nadają Kożuchowowi niepowtarzalny, historyczny charakter, ale także stanowią istotny element miejskiego krajobrazu. Otaczając niemal całe stare miasto, tworzą malowniczą ramę dla zabytkowych kamienic, rynku i zamku. Spacerując wzdłuż murów, można odkryć liczne detale architektoniczne, ślady dawnych baszt, a także pozostałości fosy i wałów ziemnych. W niektórych miejscach mury osiągają swoją pierwotną wysokość, a przy plebanii zachowały się nawet z ceglanymi przedpiersiami. To miejsce, gdzie przeszłość jest na wyciągnięcie ręki, a każda cegła opowiada własną historię.

Podsumowanie

Mury obronne w Kożuchowie to wyjątkowy zabytek, który zachwyca nie tylko skalą i stanem zachowania, ale także bogactwem historii i architektonicznym kunsztem. Przetrwały wieki wojen, pożarów i przemian, by dziś stanowić jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych regionu. Spacer wzdłuż ich potężnych ścian to niepowtarzalna okazja, by przenieść się w czasie i poczuć atmosferę średniowiecznego miasta. Kożuchowskie mury to miejsce, które warto odwiedzić nie tylko dla miłośników historii, ale dla każdego, kto szuka autentycznych śladów przeszłości i niebanalnych wrażeń podczas podróży po Ziemi Lubuskiej.